Azabın Vesileleri
Cenab-ı Hakk Teala imansız olanlara edebi;ve imanlı olduğu halde günah işleyerek tevbesiz ölenlere, afuv ümit edildiği halde, muvakkat bir azab tayin etmiştir.Buna imanımız vardır.
İmanın en mühim meseleside budur.
Yani cehennem ve azabına, cennet ve nimetine inanmak farzdır. Hadislerin metinlerinden hülasa olarak insanı cehennem azabına sevk edecek vesileler şöyle sıralanır.
Tabii ki,kafir olanlara ebedi,afuv ve şefaate uğramayanlara muvakkattır cehennem.
1-Ehlullaha karşı münakaşa etmek veyahut onlara inanmamak, veyahut Tevhide hizmet edenleri sevmemek,müslümanları kötü görmek
2-Kendi nefsinden bir kemaliyeti zannederek,ona inanmak.Yani kibirlilik ve benlik
3-Öğretmekten ve öğrenmekten sakınmak,kendini gayrın nasihatine layık görmemek,doğrusu hak sözleri dinlememek
4-Mü'münlerin ayıplarını acığa cıkarmak;ve acığa cıkarmayı taleb edip,ayıp bulunca ferahlamak.Bu en kötü haslettir.Ayıb araştırma, yani tecessüs ve tehassüs islamda yokdur.
5-Mü'minlerin ayıbına vakıf olduğu takdirde başkalarına ifşa etmek;bununla gülmek ve gayrını güldürmek.
6-Günahları izhar etmekle eziyet vermek veyahut hafif görerek alay etmek.
7-Batıl yerlere yardım etmek:kendi nefsi için intikam almak.
8-Herhangi bir mü'mine tuzak açmak;onu hile ve fitneye sevk etmek.
9-Milletin istemediği haberi ifşa etmek;özellikle şer'i bir devletin sırlarını yahut hayrlı
insanların meclisindeki konuşmaları.Mesele nurcular filan evde hu çekiyorlar diye
zalime şikayet etmek.
10-Şeytanın mekrinden emin olup küçük günahlara devam etmekle Cenab-ı Hakk'tan esirgemeyi ümid etmek.Tek kelime olarak,şer mukabilinde hayrı beklemek.Bu o kadar mühimdir ki insanı küfre kadar götürür
11-Verdiği şeyi çok büyük görmek veyahut kafi rızkı olduğu halde kendini zillete sokarak dilenmek.
12-Azgınlık ve iftira etmek.
13-Hırs ve cimrilik.
14-Boş yere vakit geçirip millete tecessüs etmek.
15-İsraf ve aşırı derecede malını harcamak.Allah'ın yasaklarını işlemek üzere verilen bir kuruş dahi israftır.
16-Zenginlere talkavukluk yapıp,onların zenginliği için kendini alçak göstermek.Ama Allah için müslüman zengini sevmekte zarar yoktur.
17-Müslümanlardan birini tahkir etmek veya ayıplamak;vehayut müslümanlara küfür damgası basmak
18-Nefsini iyilikle vasfetmek ve pak gösterip kendine iyi şahidlik yapmak.Zira en çirkin de bu ahlaktır ki,kötü olduğu halde iyiyim diye kendine iftira etmiştir.Ekseriyet kalbinde nifak olanlarda bu ahlak bulunur.Ashab-ı kiram en çok bundan korkmuşlar.
19-Yapmadığı bir şeyle övüldüğü zaman hoşlanmak;gayrının övgüsüyle nefsini beğenmek.
20-Muhatabların aklını bozmak için kendini büyük göstermek yahut bilgin göstermek;yahut meclisinde hata işleyeni halkın gözünden düşürmek.Hasılı köşeli söz söylemekle benliği ortaya koymak.Buna enaniyet denilir
21-Hükümdara dalkavukluk yapmak;masunları şikayet etmek;yahud da adeletle hükmeden amirlere karşı gelmek,yani anarşistlik.Özellikle kafirlerle birleşip onlara casusluk yapmak.
22-Sövmek ve söven kimsenin sözünü dolaştırmak.
23-Yemeye içmeye fazla göz dikmek,yani oburluk,aşırı olarak boğaza düşkünlük.
24-Şerlileri sevmek ''Kişi sevdiği kimseyle beraberdir''.
25-Sık sık öfkelenmek.
26-Dünyevi uzun maksadları istemek.yani tül-u emel.
27-Yaramazlık ve tefrikaya düşmek,yani müslümanlara kin beslemek.
28-Kadınların emri altına girmek.
29-İbadet ve taate mukabil ücret almak.
30-Süi kasd;zulmetmek;gayrın ırzına,malına.şerefine tecavüzde bulunmak.
31-Enaninet;yahud soy sopla yahud malla gururlanmak.
32-Dini maksatlar dışında gazablanmak;tevehhür yani ikide bir gayra hakarette
bulunmak.
33-Gaflette vakti geçirmek yahud vakti değerlendirmemek,tembelliğe saplanmak.
34-Vefasızlık.
35-Fasıklık.Yani Allah Teala'nın emrlerini hafif görmek;yahud fiilen itaatten çıkmak,namazın terki gibi.
36-Yapdığı günahdan dolayı ferahlamak.Doğrusu günah işlemeyi ehven görmek ve işlemeye muvaffak olduğunda hoşnut olmak.Bu dahi çok tehlikelidir.
37-Kalben sert olup merhametli görünmek.Bu da nifak alametidir.Hiç bir müslüman,hiç bir müslümana bu gibi muamelede bulunamaz.Hayrete şayan ki buna sempatizm ismi vermişler;ve meşru görürler Bu nifağa sokar.
38-Velinimetinin nimetini inkar etmek,yani nankörlük.Ekabir demiştirki;Müslümanın sana yapmış olduğu iyiliği unutman,kötülüğü yapman gibidir.Velinimetinin nimetini inkar,Allah Teala'nın da nimetlerini inkar etmeye sevk eder.
39-Zayıfa ağır yük yüklemek;yahud takati nisbetinde yüklendiği vazifede gevşeklik yapmak;yahud yapamayacağı bir işin yapılmasını yüklenmek.
40-İfratla uyumak.Az uyku zarar verdiği gibi,çok uyku da zarardır.Doğrusu düşmandır.
41-Nifak Nifakın alemeti de üçtür:Va'deye vefasızlık;emanete hıyanet;davalarda iftira etmek ve yalan.Bu imanda olursa,riyayla birleşir,yani sevabı iptal eder.Müslümanlara karşı içten kin beslemek,dıştan boş görünmek yani sempatizm de buraya dahildir.
42-Bozuk niyet beslemek.Doğrusu, müslümana eziyet vermek için fırsat aramak.
43-Başkasını gözden düşürmek.Bu çok mühimdir.İnsan bir kişiyi öldürürse onu bir sefer öldürmüştür.Gözden düşürürse,her düşürmede bir kere öldürmüştür.Bu bakımdan fitne olduğu için manen katil sayılabilir.Özellikle takva sahiblerinden birini halkin gözünden düşürmek,korkunç fitnedir. Böylece fasık ve asi olan bir kimseyi.halkın gözünde iyi göstermek de fitnedir.
44-Tevbeyi tehir etmek.
45-Kuvvetinden ziyade borçlanmak.
46-Allah'ın rahmetinden ümid kesmek.
47-Allah'tan başka bir kimseye itimad etmek, dayanmak. Mesela sebeblerden tesiri beklemek; vesilelere maksad gibi inanmak, şirke kadar götürür.
48-Sihir,tıyret,arafet gibi ilimleri öğretmek ve yapmak,yahud inanmak.Bu kahinlerin ilmidir.
49-Meşayıhı inkar etmek; veyahud da dört mezhebden de çıkmak.
50-Utanmamak.Gerek Halık'a ve gerek mahluka karşı, kalbi şubelerin en önemlilerinden biriside utançtır. Halktan utanmayan bir kimse Halık'tan da utanmaz.
51-Namazı veya namaz gibi herhangi bir farzı terketmek. Şu kadar vardır ki farzların çoğu Halık'ın olduğu halde, zekat kul hukukudur; ve kul hukuku olduğundan dolayı da afuv edilmesi güçtür. Cenab-ı Rabb-ul-İzzet, islamın şartlarından ikincisini namaz sayarken, ilgili bütün ayetlerde de zekatı, imanın üçüncüsü olarak bildirmektedir. Ancak farzlar imanın cüz'ünden sayılmamış, Ehli sünnete göre mütemmiminden sayılmıştır. Mesela inkar etmeksizin zekat vermeyen, bizce mü'min ve müslimdir; asidir. Havariciye göre kafirdir.Mu'tezileye göre,ne kafir ne mü'mindir.