وَ مِعْـــرَاجِ نَبِى حَــقْــدِرْ اَكَا شَـخْصِيلَه مُـخْـتَصْـــدِرْ
چِيقُوبْ فَوْقَ اْلعُلاَيَه حَقِّى گُورْمِشْدِرْ حَبـِيـبُ اللّٰهْ
Ve mi'râc-ı Nebî hakdır Ana şahsıyla muhtasdır
Çıkıb fevk-al-ulâya Hakk'ı görmüşdür Habîbullah
Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem'in mi'râcı hak ve doğrudur; Onun şahsına hastır. Habîbullah en yüksek mevkiye ruh ve cesedle çıkmış ve orada Hakk Teâlâ'yı görmüştür.
Katâde, Enes ve birçok ashab radıyallahu Teâlâ anhum'un hadislerinden, Buhârî, Müslim, Neseî ve daha birçok hadis imamlarının ittifakla tahric ettikleri bir hadîs-i şerîfte Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem bizâtihi mi'râcını şöyle tarif etmektedir:
بَيْنَمَا اَنَا فِى الحَطِيمِ - وَرُبَّمَا قَالَ: فِى الحِجْرِ- مُضْطَجِعًا اِذْ اَتَانِى اٰتٍ فَشَقَّ مَا بَيْنَ هٰذِهِ اِلَى هٰذِهِ - يَعْنِى: مِنْ ثُغْرَةِ نَحْرِهِ اِلَى شِعْرَتِهِ - فَاسْتَخْرَجَ قَلْبِى ثُمَّ اُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مَمْلُوءٍ اِيمَانًا فَغُسِلَ قَلْبِى ثُمَّ حُشِىَ ثُمَّ اُعِيدَ - وَفِى رِوَايَةٍ ثُمَّ غُسِلَ البَطْنُ بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ مُلِئَ اِيمَانًا وَحِكْمَةً - ثُمَّ اُتِيتُ بِدَاٰبَّةٍ دُونَ البَغَلِ وَفَوْقَ الحِمَارِ اَبْيَضَ يَضَعُ خَطْوَهُ عِنْدَ اَقْصَى طَرْفِهِ فَحُمِلْتُ عَلَيْهِ فَانْطَلَقَ بِى جِبْرِيلُ حَتَّى اَتَى السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَاسْتَفْتَحَ قِيلَ مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فَنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَاِذًا فِيهَا اٰدَمُ، فَقَالَ: هٰذَا اَبُوكَ اٰدَمُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ السَّلاَمَ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاِبْنِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ. ثُمَّ صَعِدَ بِى حَتَّى اَتَى السَّمَاءَ الثَّانِيَةَ، فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَال: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فَنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ اِذًا يَحْيَى وَعِيسَى، وَهُمَا ابْنَا خَالَةٍ، قَالَ: هٰذَا يَحْيَى وَعِيسَى فَسَلِّمْ عَلَيْهِمَا، فَسَلَّمْتُ، فَرَدَّا ثُمَّ قَالاَ: مَرْحَبًا بِالاَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ. ثُمَّ صَعِدَ بِى اِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ، فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فَنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ اِذًا يُوسُفُ، قَالَ: هٰذَا يُوسُفُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ ثُمَّ صَعِدَ بِى حَتَّى اَتَى السَّمَاءَ الرَّابِعَةَ، فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فِنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَاِذًا اِدْرِيسُ، قَالَ: هٰذَا اِدْرِيسُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ ثُمَّ صَعِدَ بِى حَتَّى اَتَى السَّمَاءَ الخَامِسَةَ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فِنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَاِذًا هَارُونُ، قَالَ: هٰذَا هَارُونُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ ثُمَّ صَعِدَ بِى حَتَّى اَتَى السَّمَاءَ السَّادِسَةَ، فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ اُرْسِلَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فِنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَاِذًا مُوسَى، قَالَ: هٰذَا مُوسَى فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ، فَلَمَّا تَجَاوَزْتُ بَكَى، قَيلَ لَهُ مَا يُبْكِيكَ؟ قَالَ: اَبْكِى ِلاَنَّ غُلاَمًا بُعِثَ بَعْدِى يَدْخُلُ الجَنَّةَ مِنْ اُمَّتِهِ اَكْثَرُ مِمَّنْ يَدْخُلُهَا مِنْ اُمَّتِى. ثُمَّ صَعِدَ بِى اِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ، فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ هٰذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ بُعِثَ اِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فَنِعْمَ المَجِىءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَاِذًا اِبْرَاهِيمُ، قَالَ: هٰذَا اَبُوكَ اِبْرَاهِيمُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ السَّلاَمَ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالاِبْنِ الصَّالِحِ وَالنَّبِىِّ الصَّالِحِ ثُمَّ رُفِعْتُ اِلَى سِدْرَةِ المُنْتَهَى فَاِذًا نَبِقُهَا مِثْلُ قِلاَلِ هَجَرَ، وَاِذًا وَرَقُهَا مِثْلُ اٰذَانِ الفِيَلَةِ، قَالَ: هٰذَا سِدْرَةُ المُنْتَهَى، فَاِذًا اَرْبَعَةُ اَنْهَارٍ: نَهْرَانِ بَاطِنَانِ، وَنَهْرَانِ ظَاهِرَانِ، قُلْتُ: مَا هٰذَانِ يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: اَمَّا البَاطِنَانِ فَنَهْرَانِ فِى الجَنَّةِ، وَاَمَّا الظَّاهِرَانِ فَالنِّيلُ وَالفُرَاتُ ثُمَّ رُفِعَ لِىَ البَيْتُ المَعْمُورُ ثُمَّ اُتِيتُ بِاِنَاءٍ مِنْ خَمْرٍ وَاِنَاءٍ مِنْ لَبَنٍ وَاِنَاءٍ مِنْ عَسَلٍ، فَاَخَذْتُ اللَّبَنَ، فَقَالَ: هِىَ الفِطْرَةُ الَّتِى اَنْتَ عَلَيْهَا وَاُمَّتُكَ ثُمَّ فُرِضَتْ عَلَىَّ الصَّلاَةُ خَمْسِينَ صَلاَةً كُلَّ يَوْمٍ، فَرَجَعْتُ فَمَرَرْتُ عَلَى مُوسَى فَقَالَ: بِمَ اُمِرْتَ؟ قُلْتُ: اُمِرْتُ بِخَمْسِينَ صَلاَةً كُلَّ يَوْمٍ، قَالَ: اِنَّ اُمَّتَكَ لاَ تَسْتَطِيعُ خَمْسِينَ صَلاَةً كُلَّ يَوْمٍ، وَاِنِّى وَاللّٰهِ قَدْ جَرَّبْتُ النَّاسَ قَبْلَكَ وَعَالَجْتُ بَنِى اِسْرَائِيلَ اَشَدَّ المُعَالَجَةِ، فَارْجِعْ اِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ التَّخْفِيفَ لِاُمَّتِكَ، فَرَجَعْتُ، فَوَضَعَ عَنِّى عَشْرًا، فَرجَعْتُ اِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَوَضَعَ عَنِّى عَشْرًا، فَرَجَعْتُ اِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَوَضَعَ عَنِّى عَشْرًا، فَرَجَعْتُ اِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَاُمِرْتُ بِعَشْرِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ، فَرَجَعْتُ اِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَاُمِرْتُ بِخَمْسِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، فَرَجَعْتُ اِلَى مُوسَى فَقَال: بِمَ اُمِرْتَ؟ قَلْتُ: اُمِرْتُ بِخَمْسِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، قَالَ اِنَّ اُمَّتَكَ لاَ تَسْتَطِيعُ خَمْسَ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ واِنِّى قَدْ جَرَّبْتُ النَّاسَ قَبْلَكَ وَعَالَجْتُ بَنِى اِسْرَائِيلَ اَشَدَّ المُعَالَجَةَ، فَارْجِعْ اِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ التَّخْفِيفَ لِاُمَّتِكَ، قَالَ: قُلْتُ سَئَلْتُ رَبِّى حَتَّى اسْتَحْيَيْتُ وَلٰكِنِّى اَرْضَى وَاُسَلِّمُ. قَالَ: فَلَمَّا جَاوَزْتُ نَادَى مُنَادٍ: اَمْضَيْتُ فَرِيضَتِى وَخَفَّفْتُ عَنْ عِبَادِى
Başka hadislerden anlaşıldığı üzere Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem'in Burakı'na taşınması, normal bir insanın hayvana binişi gibi değildir. Ve nitekim Deylemî, İmam Ahmed ve Beyhakî'nin tahric ettikleri, Enes bin Mâlik radıyallahu anhu'dan gelen bir hadîs-i şerîfte şöyle buyrulmaktadır:بَيْنَا اَنَا جَالِسٌ اِذْ جَاءَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَوَكَزَ بَيْنَ كَتْفَىَّ فَقُمْتُ اِلَى شَجَرَةٍ فِيهَا مِثْلُ وَكْرَىِ الطَّيْرِ فَقَعَدَ جِبْرِيلُ فِى اَحَدِهِمَا وَقَعَدْتُ فِى الاٰخَرِ فَسَمَتْ وَارْتَفَعَتْ حَتَّى سَدَّتِ الخَافَقَيْنِ وَاَنَا اُقَلِّبُ طَرْفِى فَلَوْ شِئْتُ اَنْ اَمَسَّ السَّمَاءَ لَمَسَسْتُ فَالْتَفَتَ اِلَىَّ جِبْرِيلُ فَاِذًا هُوَ كَاَنَّهُ حِلْسٌ فَعَرَفْتُ فَضْلَ عِلْمِهِ بِاللّٰهِ عَلَىَّ فَفُتِحَ لِى بَابٌ مِنْ اَبْوَابِ السَّمَاءِ وَرَاَيْتُ النُّورَ الاَعْظَمَ وَاِذًا دُونِى حِجَابُ رَفْرَفِ الدُّرِّ وَالْيَاقُوتِ فَاُوحِىَ اِلَىَّ مَا شَاءَ اَنْ يُوحَى “Bir vakit oturmuştum; ne bakayım Cibrîl gelerek iki omzumun arasına dokundu. Bir ağaca doğru kalktım. Orada kuşun iki yuvasının benzeri vardı. Cibril birisinde oturdu, Ben de diğerinde oturdum. Ve hemen iki ufuğa doğruldu = gitti. Ben de gözlerimi sağa sola çevirirdim. Göğe ellemek isteseydim, ellerdim. Cibrîl Bana baktı. Ne bakayım ki o, o şeye sığınmıştır. Bundan dolayı Cibrîl'in Allah'a ilmiyetinin Benden üstünlüğünü bildim. Derken göğün kapılarından bir kapı bana açıldı; Azim Nûru gördüm. Ve ne bakayım, dürr ve yakutun refrefinin hicabı karşımda. Allah'ın dilediği vahiy bana vahyedildi.”
Aynı zamanda Fâtih'in hocası, Hicrî 860'da vefat eden Hızır Bey, Sultan'ın isteği üzere, Ehli Sünnet vel'Cemaatin itikadını özetleştirip yazmış olduğu manzumesinde şöyle diyor:
مِـعْــرَاجُـــهُ وَاقِـعٌ يَـقْـظَـانَ فِـى بَـدَنٍ * بِاٰيَــةٍ وَ مَــشَـاهِـيـرَ وَ وُحْـدَانِ
Uyanıklıkta bedenen mi'râcı, yani Mekke'den Kudüs'e ve Kudüs'ten Arş-ı A'lâ'ya ve Sidret-ul-Müntehâ'ya kadar yükselişi vâki'dir. Ayet, meşhur hadis ve haber-i âhadla tesbit edilmektedir.
دَاخِـى مِعْرَاجِيدِرْ وَاقِعْ رَسُولُكْ * اُولُوبْدُرْ هَمْ بَدَنْلَه دَاخِى يَقْظَانْ
Dahî mi'râcıdır vâki' rasûlün
Olubdur hem bedenle dâhî yekzân
كِتَابْ اِيلَه اَحَادِيثْ اِيلَه ثَابِتْ * كِه وَارِدْدِرْ مَـشَـاهِرْ اِيلَه وُحْدَانْ
Kitab ile ehâdis ile sâbit
Ki vâriddir meşâhir ile vuhdân
* * *
وُقُـوعُــهُ كَـانَ تَـكْرَارًا وَ قَدْ دَفَعُـوا * بِـهِ تَـعَـارُضَ مَا دَلَّ الْـحَدِيثَانِ
Zâhirde teâruz sûretinde vârid olan mi'râcın hakkında iki hadis, mi'râcın önce rûhânî sonra cismânî olarak vuku bulmasıyla defedilmiştir.
دِيدِيلَرْ هَمْ مُـكَرَّرْدِرْ وُقُوعِى * مُـعَـارِضْ دُوشْدِى گُـرْدِيلَـرْ حَدِيثَـانْ
Dediler hem mükerrerdir vukûu
Muârız düşdü gördüler hadîsân
Yani Hızır bey, “İbnu Sa'sâ'nın hadîsinde mi'râcın başlangıcı Hatim'de, Ebû Zerr'in hadîsinde ise mi'râcın başlangıcı evinde olmaktadır. İki hadis arasında sûreten teâruz vuku buldu ise de aslında iki hadis arasında teâruz yoktur. Zira birincisinde rûhânî mi'râc, ikincisinde cismânî mi'râc bildirilmiştir.” demek istiyor. Bazı ehli ilim: "Cismânî mi'râc dahi mükerrerdir." dediler. Nitekim Kaside-i Nûniye'nin şârihlerinden Hayâlî de bunu tercih etmektedir.
[[1]]Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem'in ruhu, son derece ekmel olarak yaratılmasıyla beraber, mucize olarak kalb ameliyatını geçirmiş. Tûrebeştî diyor ki: “Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem'in göğsünün yarılması ve kalbinin çıkarılması ve sûrette akla muhalif gelen şeylerde teslim gerekir, tevile lüzum yoktur. Akıl ile naklin birbirine muvafık olması için de, "böyle işler muhaldir" demek bahanesiyle zorluğa katlanmak lüzumsuzdur. Allah Azze ve Celle'ye hamd-u senâlar olsun ki, bu hadîs-i şerîfte vârid olan hakîkatten, mecâzî manaya sapmıyoruz.
Çünkü bunu söyleyen, en doğru söyleyen Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem'dir.” Tûrebeştî'den naklen Mirkât-ul
-Mefâtîh c.10 s.154
[[2]]Aliyy-ul-Kârî diyor ki: «Kâdî İyaz'ın da dediğine göre, bu hadis, Nil ve Fırat nehirleri ondan çıktığı aktığı için, Sidret-ul-Müntehâ'nın aslının yerde olmasına delâlet etmektedir. İbnu Melek dedi ki: “İnsanlar arasında tanınan Nil ve Fırat nehirleri olması ve bu iki nehrin Sidret-ul-Müntehâ'dan akmaları, keyfiyetini bilmesek dahi muhtemel olduğu gibi, istiâre babından olması da muhtemeldir. Bu takdirde saf ve berraklıkta Nil ve Fırat nehirleri, cennetteki Nil ve Fırat nehirlerine benzetilmiştir. Yahud burada isimlerinin muvafakati vardır. Yani cennette açıkta bulunan Nil ve Fırat nehirleri vardır, isimleri yerdeki Nil ve Fırat'a takılmıştır.” Ve nitekim Müslim'in şerhinde Mukâtil'den naklen şöyle denilmektedir: “Bâtınî nehirler, Selsebil ve Kevser'dir. Yine cennetteki zâhirî nehirlerin adı da Nil ve Fırat'tır. Bunlar da Sidret-ul
-Müntehâ'nın kökünden fışkırır, Allah Teâlâ'nın dilediği yere kadar akarlar. Sonra yer küresinden çıkıp akmaktadırlar. Bu iş,
akla da şer'a da muhalif değildir. Hadîsin zâhiri de budur. Buna inanmak farzdır.” Mirkât-ul-Mefâtîh c.10 s.163